Delillerin Değerlendirilmesi ve Hukukiliği
Bu sayfa, ceza yargılamasında delillerin nasıl elde edildiği, duruşmada nasıl tartışıldığı ve mahkeme tarafından nasıl değerlendirildiği konularını adım adım açıklar. Amaç, delilin hukuka uygunluk sürecini herkes için anlaşılır bir çerçeveye oturtmaktır.
1) Temel ilkeler
-
Duruşmada delillerin tartışılması ve hâkimin serbest takdir yetkisi:
Hâkim, kararını yalnızca duruşmada ortaya konulan ve tarafların huzurunda tartışılan delillere dayandırabilir. Bu delilleri, vicdanî kanaatine göre serbestçe değerlendirir. (CMK 217) - Yalnız hukuka uygun delil: “Yüklenen suç, hukuka uygun biçimde elde edilmiş her türlü delille ispat edilebilir” (CMK 217/2). Bu, hukuka aykırı delilin kullanılamayacağı kuralının CMK içindeki ifadesidir.
- Anayasal yasak: Anayasa 38/6 — “Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.” (Mutlak dışlama kuralı).
Delilin
- kaynağı (karar/emir/rıza),
- usulü (uygulama biçimi, süre, kapsam),
- güvenilirlik zincirini muhafazası,
- duruşmada tartışılması ve
- gerekçede gösterilmesi (CMK 230) ayrı ayrı doğrulanmalıdır.
2) “Yasak delil” ve reddi
- Yasak usuller: İşkence, cebir/tehdit,yorma, aldatma, menfaat vaadi vb. yöntemlerle elde edilen beyanlar rıza olsa dahi delil sayılamaz (CMK 148/3).
- Ayrıca müdafi hazır olmadan kollukça alınan ifade, hâkim/mahkeme huzurunda doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz.
- Delilin reddi (CMK 206): Kanuna aykırı elde edilen, davayı sürüncemede bırakma amacı taşıyan ya da konuyla ilgisiz delil ortaya konulamaz; mahkeme reddeder.
3) Dijital deliller (CMK 134)
Hukukî dayanak: Bilgisayar, program ve kütüklerde arama–kopyalama–geçici elkoyma CMK 134’e tabidir (karar/onay süreleri, kapsam).
- Kanunda ‘imaj/hash’ açıkça yazmasa da, pratikte imaj alma, hash değerini tutanağa geçme ve delilin veri bütünlüğü kaydını baştan sona eksiksiz tutma, delil bütünlüğünün temel güvencesidir.”
4) İletişimin denetlenmesi ve kayıtlar (CMK 135)
- Dinleme veya kayda alma işlemi ancak hâkim kararıyla yapılabilir; acil durumlarda savcı da karar verebilir. Bu tedbir, başka türlü delil elde etme imkânı yoksa ve suç katalogda yer alıyorsa uygulanabilir. Usule aykırı şekilde elde edilen kayıtlar delil olarak kullanılamaz.
- Sinyal/iletişim tespiti (metaveri): Uygulamada “tespit” tedbirinin katalog suçla sınırlı olmadığı kabul edilir; ancak kişi hakkına müdahale olduğundan ölçülülük–gerekçe aranır.
5) Tanık ve gizli tanık beyanları
- Yüzleşme ve sorgulama: Tanık beyanı duruşmada tartışılmalı; savunmanın sorgulama/çapraz sorgu imkânı korunmalıdır (AİHS m.6 ilkesi bağlamında içtihat).
- Gizli tanık: Kimlik koruması mümkün; ancak tek başına mahkûmiyete esas alınamaz, destekleyici delil gerekir (Tanık Koruma K. 9/8 ).
6) Delillerin tartışılması ve gerekçede gösterilmesi (CMK 230)
Mahkûmiyet gerekçesinde delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi, hangi delillerin esas alındığı/ hangilerinin reddedildiği ile hukuka aykırı elde edilenlerin ayrıca ve açıkça gösterilmesi zorunludur. Eksiklik, denetime elverişlilik bakımından bozma sebebi olabilir.
7) Savunma stratejileri
- Delil envanteri: Kaynak, usul, kapsam, delilin veri bütünlüğü kaydı ve duruşmada tartışılma durumunu tek bir tabloda toplayın.
- Eşik itirazları: CMK 206/2 ve 148’e dayalı delil dışlama; CMK 135/134/127 usulsüzlükleri; zehirli ağacın meyvesi zehirlidir (bağlantılı/türetilmiş delillerin dışlanması için).
- Duruşma yönetimi: Delil tartışmasına aktif katılım; karşı delil sunumu; uzman mütalaa/karşı bilirkişi.
Gerekçe takibi: CMK 230 gereği, mahkemenin hangi delili nasıl değerlendirdiğinin yazdırılması ve hukuka aykırının ayrıca gösterilmesi.
8) Sık Yapılan Hatalar
- Kararsız arama–elkoyma / kapsam taşması (konut/işyeri/dijital).
- İmaj–hash yokluğu / veri bütünlüğü (dijital delil).
- Katalog dışı suça dayanarak dinleme delili (CMK 135), ya da istihbarî kayıtların adlî delil gibi kullanımı.
- Gizli tanık beyanına tek başına mahkûmiyet.
- Gerekçesiz hüküm / hangi delilin niçin dışlandığının yazılmaması.
Mini şablonlar
A) Delil Dışlama Talebi — CMK 206/2(a) & Anayasa 38/6
“Dosyada … tarihli … suretiyle elde edilen delil, kanuna aykırı yöntemle temin edilmiştir (CMK 206/2-a; Anayasa 38/6). Bu nedenle ortaya konulmamasına ve hükme esas alınmamak üzere değerlendirme dışı bırakılmasına karar verilmesini talep ederiz.”
B) Dijital Delilin Bütünlüğü — CMK 134 (imaj-hash/zincir)
“… marka/model dijital materyalden imaj alınmadığı, hash değeri üretilip tutanağa bağlanmadığı ve veri bütünlüğünün kesintiye uğradığı görülmektedir. Bu koşullarda delilin güvenilirliği sağlanamamış olup hukuka aykırı delil niteliğindedir; dışlanmasına karar verilsin.”
C) Dinleme Kayıtlarının Dışlanması — CMK 135
“Dinleme kararı katalog suç kapsamı ve başka suretle delil elde edilememe gerekçesini taşımadığından ve sürelere uymadığından, elde edilen kayıtların hükme esas alınmaması”
D) Gerekçe Talebi — CMK 230
“Mahkemece, hükme esas alınan/ reddedilen deliller ile hukuka aykırı yöntemle elde edilenlerin ayrıca ve açıkça gösterilmesi zorunludur (CMK 230/1-b). Gerekçenin bu doğrultuda tamamlanmasını talep ederiz.”
