Siyasi sebeplerle ya da başka nedenlerle ülkenizden ayrıldıysanız ve bulunduğunuz ülkede hakkınızda “iade talebi”olduğuna dair bir bilgi aldıysanız, bu durum hem hukukî hem de fiilî olarak çok ciddidir.

Aşağıdaki başlıklar, böyle bir durumda genel olarak nelerle karşılaşabileceğinizi ve hangi adımları düşünmeniz gerektiğini açıklamaktadır. Bu bilgiler genel niteliktedir; mutlaka bulunduğunuz ülkede yerel bir avukattan hukuki destek almalısınız.

1. İlk Bilmeniz Gereken: Gözaltı ve Tutuklama İhtimali

Bir ülke, bulunduğunuz devlete resmî iade talebi gönderdiğinde veya kırmızı bülten benzeri mekanizmalar devreye girdiğinde:

• Çoğu ülkede, iade süreci boyunca veya sürecin başında
  • Gözaltı,
  • Geçici tutuklama
    ihtimali vardır.

Bu şu anlama gelir:

• Hakkınızda iade talebi varsa, bir gün sınır polisi, yabancılar şubesi, normal polis kontrolü ya da randevu sırasında aniden gözaltına alınabilirsiniz.
• Bazı ülkelerde, mahkeme kararıyla tutuklu yargılanma (remand custody) süreci söz konusu olabilir.
• Bazı durumlarda ise, adli kontrol / kefalet / elektronik kelepçe gibi alternatifler mümkün olabilir; bu tamamen bulunduğunuz ülkenin hukukuna ve dosyanızın içeriğine bağlıdır.

Bu yüzden:

• “Ben iltica başvurusu yaptım / oturum aldım, o yüzden beni hiç gözaltına alamazlar” düşüncesi her zaman doğru değildir.
• İade dosyası açılması, çoğu ülkede en azından kısa süreli özgürlük kısıtlaması riskini beraberinde getirir.

Bu nedenle:
Hakkınızda iade talebi olabileceği yönünde güçlü bir şüpheniz varsa, daha süreç başlamadan:

• Bulunduğunuz ülkede iade ve ceza hukuku alanında tecrübeli bir avukat ile bağlantıya geçmeniz,
• Olası bir gözaltı durumunda aranabilecek kişileri (avukat, yakınlar) önceden belirlemeniz önemlidir.

2. Ülkelerin İade Taleplerine Genel Yaklaşımı

Her ülke, kendisine gelen iade taleplerini aynı şekilde ele almaz. Kabaca üç farklı yaklaşım görülebilir:

1. a) Siyasi dosyalarda baştan çok sıkı filtre uygulayan ülkeler

Bazı ülkeler (örneğin Almanya, Belçika gibi), özellikle:

• Siyasi nitelikli olduğu düşünülen,
• İleri sürülen suçlamaların hukuk devleti ve insan hakları açısından tartışmalı göründüğü,

dosyalarda, iade talebini:

• İlk aşamada idari makamlar (Adalet Bakanlığı vb.) düzeyinde çok sıkı inceler.
• Bazı dosyalar, daha mahkemeye gitmeden “siyasi nitelik”, “insan hakları riski” gibi gerekçelerle işleme konulmayabilir veya reddedilebilir.

Bu, bu ülkelerde hiç kimsenin iade edilmeyeceği anlamına gelmez; ancak:

• Talep eden ülkenin insan hakları karnesi,
• Suçlamaların niteliği (salt örgüt üyeliği, barışçıl faaliyetler, gazetecilik vs.),
• Kişinin iltica durumu

gibi unsurlar, ilk aşamada ciddi biçimde dikkate alınır.

1. b) “Siyaseten nötr” kalıp kararı mahkemeye bırakan ülkeler

Bazı ülkeler (örneğin İngiltere gibi), yürütme organının “ön elemesinden” sonra:

• İade talebini doğrudan bağımsız mahkemeye taşır,
• Yürütme, “siyasi midir, değil midir” tartışmasına derinlemesine girmek yerine:

“Bu dosyanın hukuki değerlendirmesini mahkeme yapsın.”
anlayışıyla hareket eder.

Bu tür ülkelerde:

• Dosya mahkemeye intikal ettiğinde, artık iş yoğun biçimde yargısal bir sürece dönüşür.
• Siyasi nitelik, işkence riski, adil yargılanmama ihtimali gibi konular mahkemeye anlatılması gereken hukuki argümanlara dönüşür.

1. c) Karma modeller ve ülke farklılıkları

Bazı ülkeler:

• Hem idari düzeyde bir ön filtre uygular,
• Hem de dosyanın belirli yönlerini mahkemenin değerlendirmesine bırakır.

Bu nedenle, bulunduğunuz ülkenin:

• İltica rejimi,
• İnsan hakları standartları,
• İade taleplerine dair içtihat ve uygulamaları

mutlaka yerel bir uzman avukat aracılığıyla değerlendirilmelidir.

3. Bulunduğunu Ülke Talebi Siyaseten Ele Alıyorsa: Ne Anlama Gelir?

Bulunduğunuz ülke, bazı siyasi dosyalarda iade talebini:

• Hiç mahkemeye vermeden,
• Yürütme düzeyinde (Adalet Bakanlığı, Dışişleri, İçişleri vb.)

“siyasi nitelikte / insan hakları açısından sakıncalı” bularak işleme koymayabiliyorsa, bu sizin açınızdan olumlu bir ihtimaldir.

Ancak:

• Bu, otomatik bir güvence değildir.
• Dosyanızın içeriğine, kişisel durumunuza, ülkenizin Türkiye’yle (veya talep eden ülkeyle) ilişkilerine, kamuoyundaki algıya göre değişebilir.

Bu aşamada yapmanız gerekenler:

• İltica dosyanızda yer alan siyasi hikâyenizi ve maruz kaldığınız baskıları,
• AİHM kararları, BM raporları, uluslararası STK raporları gibi ülke koşullarına dair objektif kaynakları,
• Hakkınızdaki iddiaların nasıl siyasi ve keyfî nitelik taşıdığını gösteren belgeleri,

Avukatınızın tavsiyesiyle ilgili kurumlarla paylaşmaktır.

Bu materyaller, bazen:

• İade talebinin daha baştan “siyasi nitelikte ve insan haklarına aykırı riskler içerdiği” gerekçesiyle reddedilmesinisağlayabilir.

4. Talep Mahkemeye İntikal Ediyorsa: Siyasi Niteliği Anlatmaya Hazırlanın

Bulunduğunuz ülke, iade talebini mahkemeye havale eden bir sistem uyguluyorsa, işin ağırlık merkezi şuraya kayar:

“Bu mahkemeyi, hakkınızdaki suçlamaların siyasi nitelikli olduğu ve iadeniz hâlinde ağır insan hakları ihlallerine maruz kalacağınız konusunda ikna etmeniz gerekir.”

Bu durumda özellikle şu hazırlıklar kritik önem taşır:

1. a) Deneyimli bir iade/ceza avukatı ile çalışın

• Uluslararası ceza işbirliği, iade ve insan hakları alanında tecrübeli bir avukatın olması çoğu zaman hayati önemdedir.

1. b) Suçlamanın siyasi olduğunu gösteren çerçeveyi kurun

Mahkemeye anlatılması gerekenler kabaca şunlardır:

• Talep eden ülkede:
  • Yargının bağımsızlığı,
  • Adil yargılanma hakkı,
  • Tutukluluk ve cezaevleri koşulları
    konusunda ciddi sorunlar olduğuna dair genel tablo (AİHM kararları, BM raporları, STK raporları vb.).
• Sizin özel durumunuzda:
  • Hakkınızdaki suçlamanın somut delilden çok, kimliğinize, sosyal çevrenize, mesleğinize, inancınıza, siyasi/örgütsel aidiyet iddiasına dayandığı,
  • Barışçıl faaliyetlerin (sendika, dernek, okul, banka, gazete, sivil toplum, sosyal medya paylaşımları vb.) “terör”, “örgüt üyeliği” gibi etiketlerle kriminalize edildiği.
• Daha önce benzer dosyalarda verilmiş AİHM kararları, başka ülkelerin iade/iltica kararları, tanınmış uluslararası raporlar.

1. c) Kişisel hikâyenizi belgeleyin

• Gözaltı, işkence, kötü muamele yaşadıysanız:
  • Tutanaklar, sağlık raporları, fotoğraflar, tanık beyanları.
• İş veya mesleki hayatınızdan dolayı hedef alındıysanız:
  • Çalıştığınız kurumlar, pozisyonunuz, hakkınızdaki soruşturmalar.
• Ailenizin ve yakın çevrenizin maruz kaldığı baskılar:
  • Gözaltılar, pasaport iptalleri, malvarlığı tedbirleri, KHK işlemleri vb.

Mahkeme, çoğu zaman soyut bir “bu siyasi” iddiasından çok hem ülke koşullarına hem de sizin durumunuza dair somut ve belgeli bir anlatı görmek ister.

1. d) İltica statünüzü ve korunma ihtiyacınızı mutlaka dosyaya yansıtın

Eğer:

• Mülteci / ikincil koruma / insani oturum gibi bir statünüz varsa,
• Ya da iltica başvurunuz devam ediyorsa,

bu durum:

• İade dosyasıyla çelişmemeli,
• Tam tersine, “Bu kişi kendi ülkesine gönderildiğinde gerçek anlamda zulüm görecek” argümanını güçlendirecek şekilde işlenmelidir.

5. Genel Tavsiyeler: Panik Yerine Plan

Son olarak, hakkınızda iade talebi varsa:

• Paniklemek yerine plan yapmak,
• “Nasıl olsa iade etmezler” rehavetinden kaçınmak,
• Gerçekçi ama haklarınızı bilen bir pozisyonda hareket etmek gerekir.

Özetle:

1. Hakkınızda iade talebi olabileceğini düşünüyorsanız, bunu görmezden gelmeyin.
2. Bulunduğunuz ülkede, iade ve ceza hukuku alanında tecrübeli bir avukatla ne kadar erken temas kurarsanız, o kadar hazırlıklı olursunuz.
3. Dosyanız mahkemeye gidecekse, suçlamaların siyasi niteliğini ve ülkenize döndüğünüzde karşılaşacağınız risklerisistemli ve belgeli biçimde anlatmanız gerekir.
4. İltica dosyanız ve iade dosyanız birbirini destekleyecek şekilde kurgulanmalıdır.