Ceza Soruşturmalarında Temel Usul Hakları ve Savunma Stratejileri

Aşağıda, gözaltı–ifade–arama/elkoyma–dijital delil–iletişimin denetlenmesi–dosyaya erişim başlıklarında temel haklar ve pratik savunma adımları özetlenmiştir.

1) Temel Usul Hakları

Susma ve kendini suçlamama hakkı (CMK 147/1-e):
İfade/sorgu öncesi açıkça hatırlatılmalıdır; kimlik soruları hariç susabilirsiniz. Susmanın aleyhe yorumlanması kural olarak mümkün değildir. Kimliğiniz dışında hiçbir soruya cevap vermek zorunda değilsiniz.
Müdafi yardımından yararlanma ve zorunlu müdafi (CMK 149-150):
Avukatla görüşme ve ifade sırasında hazır bulunmasını isteme hakkınız vardır. Alt sınırı 5 yıldan fazla hapis öngören suç şüphelisi olduğunuz takdirde zorunlu müdafi (avukat) atanır. Avukatınızla hiçbir kimsenin olmadığı ve duyamayacağı bir ortamda görüşme yapma hakkınız bulunmaktadır.
Yakalama/gözaltının bildirilmesi (CMK 95):
Bir yakına/istenen kişiye derhal bildirim; yabancılarda konsolosluk bildirimi (itiraz yoksa) zorunludur.
Dosyayı inceleme ve örnek alma (CMK 153):
Soruşturmada müdafi dosyayı inceleyip suret alabilir; kısıtlılık sadece kanundaki katalog suçlarda hâkim kararıyla mümkündür.
Strateji
İfade öncesi “dosyayı görmeden beyanda bulunmak istemiyorum” kaydını tutanağa yazdırın; kısıtlılık varsa kararı ve kapsamını isteyin.

2) Yakalama–Gözaltı: Süreler ve İlk 48 Saat

Bireysel suçlarda gözaltı:
Yakalamadan itibaren 24 saat (taşıma süresi ayrıca en fazla 12 saat).
Toplu suçlarda:
Savcı her defasında 1 gün olmak üzere en çok 3 gün uzatma verebilir. Toplam 4 güne kadar gözaltı uzamış olur.
Hâkim önüne çıkarma:
En geç 48 saat, toplu suçlarda 4 gün içinde.

3) Arama ve Elkoyma (Fiziksel)

Adlî arama (CMK 116–119): Konut/işyeri/kapalı alanlarda kural olarak hâkim kararı; gecikmesinde sakınca varsa savcının yazılı emri; savcı yoksa kolluk amiri yazılı emri (istisnaî). Aramada hazır kişiler ve iki tanık şartı vardır. (119/4).
Elkoyma (CMK 127): Hâkim kararı yoksa işlem 24 saat içinde hâkim onayına sunulur; hâkim 48 saat içinde karar vermezse elkoyma kendiliğinden kalkar.
Strateji: Arama/elkoyma belgelerinin tarih–saat–sebep–mekân–imzalarını kontrol edin; eksik veya sözlü talimat varsa usulsüzlük şerhi düşüp itiraz edin.

4) Dijital Deliller (CMK 134)

CMK 134 bilgisayarlarda arama-kopyalama-elkoyma usulünü düzenler; uygulamada imaj alma ve kriptografik hash değerlerinin üretilip kayda bağlanması bütünlük güvencesi olarak kabul edilir. Savcı kararları 24 saat içinde hâkim onayına sunulur; aksi hâlde kopyalar/çözümler imha edilir.
Talep edin: İmaj alma, hash üretimi; orijinal medyada doğrudan inceleme/bozulma riski doğmasın.
İtiraz edin: İmaj/hash yok, yerinde inceleme yapılamadı, karar onayı gecikti → delilin hukuka aykırılığı itirazı.

5) İfade/Sorgu Yönetimi

Hakların bildirilmesi yapılmadan alınan ifade hukuka aykırı delildir; yasak usuller (işkence, aldatma,yorma, tehdit, menfaat vaadi) ile alınan beyanlar delil olamaz (CMK 148).
Kısmi susma mümkündür: Kimlik soruları hariç sorulara cevap vermeyebilirsiniz.
Pratik şerh örnekleri (tutanağa):
“Haklarım (CMK 147) tarafıma bildirildi/bildirilmedi; susma hakkımı kullanıyorum/kısmen kullanıyorum.”
“Müdafi hazır olmadan beyan vermek istemiyorum.”
“Sorulan soruları ve belgeleri dosya inceleme/kısıtlılık kapsamında görmek istiyorum.”

6) Dosyaya Erişim ve Kısıtlılık (CMK 153)

Müdafi dosyayı inceleyip suret alabilir; soruşturmanın amacını tehlikeye düşürme riski varsa, yalnızca katalog suçlarda hâkim kararıyla kısıtlılık getirilebilir. Kısıt kararı kapsam/delil türü yönünden ölçülü olmalıdır.
Strateji: Kısıt kararı ve gerekçesini isteyin; itibarî deliller (gizli tanık vb.) dışındaki belge/ses/görüntülerin ölçüsüz kısıtına itiraz edin.

7) İletişimin Denetlenmesi & Teknik İzleme & Gizli Soruşturmacı

İletişimin tespiti/dinleme (CMK 135):
Somut delile dayalı kuvvetli şüphenin varlığı ile başka suretle delil elde edilememesi şartları ve katalog suç sınırı aranır; tanıklıktan çekinebilecek kişilerle iletişim kayda alınamaz.
Gizli soruşturmacı (CMK 139):
Kanundaki sınırlı suç listesi için mümkündür; karar hâkimden çıkmalı, usulüne uygun icra edilmelidir.
Teknik araçlarla izleme (CMK 140):
Konutta uygulanamaz (m.140/5); usule aykırılıklar Yargıtay’da sıklıkla bozma sebebidir.
Strateji:
Karar metninde suç tipi, süre, hat/cihaz, gerekçe ve “başka suretle elde edilememe” kriterleri yoksa hukuka aykırılık ileri sürün.

8) Süreler ve Başvuru Yolları

Gözaltı uzatma emri / gözaltı işlemleri:
Hâkim denetimine taşınabilir; itirazlar kural olarak 2 hafta içinde (CMK 268 sistematiği).
Arama/elkoyma karar/onayı:
Usulsüzlük varsa derhal itiraz; onay süreleri (24/48 saat) kaçırılmışsa “elkoymanın hükümsüzlüğü” ileri sürülür.
Kısıtlılık kararı:
Kararın fazla geniş veya ağır olduğunu düşünüyorsanız, ölçülü hale getirilmesini ya da kapsamının daraltılmasını isteyebilirsiniz.