Kaynaklar, Rehberler ve Güncel Yargı Kararları
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Türkiye’nin de içerisinde olduğu Avrupa Konseyi’ne üye 46 ülkenin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’ni uygulayan uluslararası yargı organıdır.
Kimler AİHM’ye Başvurabilir?
Türkiye’de kamu gücü işlemi/eylemi nedeniyle AİHS’te güvence altına alınmış bir hakkı ihlal edilen herkes (vatandaşlık şartı yok) başvurabilir.
Doğrudan mağdurlar, bazen dolaylı mağdurlar (yakınlar) ve tüzel kişiler (dernek, vakıf, şirket) belirli koşullarda başvurabilir.
Ön Koşullar (Kabul Edilebilirlik Kriterleri)
İç hukuk yollarının tüketilmesi: İstinaf/temyiz/AYM bireysel başvuru gibi etkili yollar denenmiş olmalı (etkisizlik somut ise istisna mümkündür).
Süre: Son kesin karardan itibaren 4 ay içinde başvuru.
Aynı konu: Aynı olay hakkında AİHM önünde daha önce sonuçlanmış başvuru bulunmamalı.
Açıkça dayanaktan yoksun olmama: Başvuru makul temele dayanmalı, somut ihlal anlatımı ve belge desteği olmalı.
Önemli zarar: Başvurucu önemli zarar koşulunu karşılamalı (istisnaları vardır).
İpucu:
Süre hesabını mutlak tarih üzerinden yapın; posta-gönderim risklerine karşı dosyayı erken yollayın.
Nasıl Başvuru Yapılır? (Adım Adım)
- Hak İhlalini Tanımla: Hangi AİHS maddesi (örn. m.2 yaşam, m.3 kötü muamele, m.5 kişi özgürlüğü, m.6 adil yargılanma, m.8 özel hayat, m.10 ifade özgürlüğü, m.11 toplanma, m.14 ayrımcılık, 1 No’lu Protokol m.1 mülkiyet, m.2 eğitim vb.) ihlal edildi?
- İç Hukuk Sürecini Özetle: Dava/soruşturma kronolojisi, mahkeme kararları, AYM süreci (varsa), etkisizlik gerekçeleri.
- Delilleri Topla: Mahkeme kararları, tutanaklar, tıbbi raporlar, bilirkişi, foto/video, yazışmalar, tebliğ-tebellüğ belgeleri.
- AİHM Formunu Doldur: Kimlik, olay, ihlal, iç hukuk yolları ve talepler kısmı eksiksiz.
- Gönderim: Form ve ekleri AİHM’e posta yoluyla; tam ve okunaklı suretler, sayfa numarası ve ek listesi.
- Takip: AİHM numarası geldiğinde saklayın; Mahkemenin yazışmalarına sürelerinde cevap verin.
Sık Yapılan Hatalar (Kaçının!)
- 4 aylık süreyi kaçırmak.
- AİHM formunu eksik doldurmak (imza, tarih, ek listesi, ihlal maddeleri).
- Delilleri eklememek ya da okunaksız yollamak.
- İç hukuk yollarının tüketilmesi/etkisizliğini somutlamamak.
- AİHM yazışmalarına gecikmek.
Örnek İhlal Başlıkları (Türkiye’den Sık Görülen)
- m.5 Kişi Özgürlüğü: Keyfi gözaltı/tutuklama, uzun tutukluluk, etkisiz itiraz.
- m.6 Adil Yargılanma: Bağımsız/ tarafsız mahkeme eksikliği, savunma hakkı kısıtlamaları, gerekçesiz mahkûmiyet.
- m.8 Özel/Aile Hayatı: Keyfi arama, dijital veriye müdahale, aile birliğine ölçüsüz müdahale.
- m.10 İfade Özgürlüğü: Basın-yayın cezaları, sosyal medya paylaşımlarından mahkûmiyet.
- m.14 Ayrımcılık: Siyasi görüş, din/vicdan, cinsiyet vb. temelli farklı muamele.
- 1 No’lu Protokol m.1 Mülkiyet: El koyma/kayyım/şirket tasarrufları.
Özetle;
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf bir devletin yetki alanı içinde hakları ihlal edilen herkes başvurabilir.
Başvuru için iç hukuk yollarının tüketilmesi, 4 ay içinde yapılması ve somut delillerle desteklenmesi gerekir.
En sık ihlaller özgürlük, adil yargılanma, özel hayat, ifade özgürlüğü ve mülkiyet hakkı alanlarında görülür.
