Olağanüstü Kanun Yolları

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Türkiye’nin de içerisinde olduğu Avrupa Konseyi’ne üye 46 ülkenin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)’ni uygulayan uluslararası yargı organıdır.

Genel Bakış

Olağanüstü kanun yolları; istinaf/temyiz aşaması bittikten sonra veya olağan kanun yollarına elverişli olmayan kararlarda, istisnaî şartlarla işletilen denetim mekanizmalarıdır. Üç ana başlık:

Cumhuriyet Başsavcısının itirazı (CMK 308, 308/A)
Kanun yararına bozma (CMK 309)
Yargılamanın yenilenmesi (CMK 311–315)

Yol	Kim Başlatır?	Süre	İnceleyen Merci	Tipik Sonuç
C.Başsavcısının itirazı	Yargıtay C.Başsavcısı / BAM C.Başsavcısı	1 ay (sanık lehine ise süre yok)	Kararı veren daire; gerekirse Ceza Genel Kurulu / Ceza Daireleri Başkanlar Kurulu	Kararın kaldırılması/bozulması veya itirazın reddi
Kanun yararına bozma (KYB)	Adalet Bakanı yazılı istemiyle Yargıtay süreci başlar (birey doğrudan başvuramaz)	Açık süre yok; kesinleşmiş kararlar için	Yargıtay	Hukuka aykırılığın niteliğine göre bozma; sonuçları lehe/aleyhe farklı
Yargılamanın yenilenmesi (YY)	Sanık/CMK’daki ilgililer; AİHM ihlali varsa	Genel olarak kesin süreden ziyade sebebe bağlı; AİHM için 1 yıl	Kararı veren mahkeme	Yargılamanın yeniden yapılması; infaz durabilir (mahkeme kararıyla)

1) Cumhuriyet Başsavcısının İtirazı (CMK 308, 308/A)

Nedir?
Yargıtay veya Bölge Adliye Mahkemesi (BAM) ceza dairesinin kesinleşmiş kararına karşı, ilgili Cumhuriyet Başsavcısının hukuka aykırılık gördüğünde yaptığı istisnaî başvurudur.

Kim, ne zaman?

Yargıtay C.Başsavcısı (CMK 308) / BAM C.Başsavcısı (CMK 308/A).
Süre: İlâmın Başsavcılığa verildiği tarihten itibaren 1 ay; sanık lehine itirazda süre sınırlaması yok.

Usul ve merci

Önce kararı veren daire itirazı inceler.
Daire itirazı yerinde görmezse dosya Yargıtay Ceza Genel Kurulu (CMK 308) veya Ceza Daireleri Başkanlar Kuruluna (308/A bağlamında ilgili kurul) gider.

Pratik ipuçları

Bu yol birey tarafından doğrudan kullanılamaz; ancak gerekçeli bir talep ile dosyanızdaki hukuka aykırılığı açıklayıp C.Başsavcılığınca başvurulmasını talep edebilirsiniz.

Zamanaşımı, açık isabetsizlik, emsal içtihatlara aykırılık vurguları ikna gücünü artırır.

2) Kanun Yararına Bozma – KYB (CMK 309)

Nedir?
İstinaf/temyizden geçmeden kesinleşen karar ve hükümlerdeki açık hukuka aykırılıkları gidermeye yarayan, kamu yararına işletilen bir denetim yoludur.

Kim başlatır?

Adalet Bakanının yazılı istemi üzerine Yargıtay C.Başsavcılığı süreci yürütür ve dosyayı Yargıtay incelemesine taşır.
Birey doğrudan KYB’ye başvuramaz. (Pratikte, Bakanlığa ayrıntılı başvuru dosyası sunulabilir.)
Yargıtay C.Başsavcısı, yalnız CMK 309/4-d kapsamındaki bazı hâllerde re’sen istekte bulunabilir.

Hangi kararlar?

Genellikle istinaf/temyize tabi olmayan veya başvurulmadan kesinleşmiş kararlar.
Amaç: Sistem bütünlüğünü ve hukuk birliğini korumak (sadece taraf menfaati değil).

Sonuçların çerçevesi

Lehe sonuçlar: Hüküm/süreç sanık lehine düzeltilir veya bozulur; infaz yönünden olumlu etkiler doğabilir.
Aleyhe etkiler: Kural olarak aleyhe ağırlaştırma yasağı ve kanunun çerçevesi korunur; kamu yararı odaklıdır, taraf menfaati her zaman doğrudan etkilenmeyebilir.

Pratik ipuçları

Bakanlığa başvuru dosyası hazırlarken: Kararın neden istinaf/temyize elverişli olmadığını veya neden olağan yollar tüketilmeden kesinleştiğini, bariz hukuka aykırılıkları ve emsal içtihatları sistematik biçimde gösterebilirsiniz.
Ölçülü bir talep (ör. sadece bozma gerekçeleri) güven vericidir.

3) Yargılamanın Yenilenmesi – YY (CMK 311–315)

Nedir?
Kesinleşmiş kararın, sonradan öğrenilen veya sonradan mümkün olan sebeplerle yeniden yargılamaya konu edilmesidir. Olağanüstü ve istisnaîdir.

Lehe yenileme sebeplerine örnekler (CMK 311):

Sahte belge kullanıldığı veya tanık/bilirkişi ifadesinin gerçeğe aykırı olduğu sabit olursa.
Yeni delil veya olgular hükmün esasını sarsacak güçte ortaya çıkarsa.
AİHM ihlal kararı vermiş ise: Kararın kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içinde başvurulabilir (CMK 311/1-f).

Aleyhe yenileme (CMK 314):

Çok sınırlı sebeplerle mümkündür; cezanın salt artırılması amacıyla yol açılamaz.

Usul ve etkiler

Başvuru kararı veren mahkemeye yapılır.
İnfaz kendiliğinden durmaz (CMK 312); mahkeme durdurabilir.
Kabul edilirse deliller yeniden tartışılır; reddedilirse olağanüstü yol kapanır (aynı sebeple tekrar başvurulamaz).

Hızlı kontrol listesi

Sebep CMK 311 kapsamında mı?
Yeni delil hüküm tarihinde mevcut değil miydi / erişilebilir değil miydi?
AİHM ihlali varsa 1 yıllık süre kaçırılmadı mı?
Belge ve tanık kaynakları güvenilir mi, doğrulanabilir mi?
İnfazın durdurulması talebi ayrıca açıklandı mı?

Sık Sorulan Sorular

S1) Olağanüstü yollar, istinaf/temyizin alternatifi mi?
Hayır. Olağan yollar önceliklidir. Olağanüstü yollar istisnaî, amaçları ve şartları farklı mekanizmalardır.

S2) Birey KYB’yi doğrudan başlatabilir mi?
Hayır. Adalet Bakanlığı üzerinden işler. Ancak Bakanlığa ayrıntılı başvuru ile sürecin başlatılması talep edilebilir.

S3) AİHM ihlali çıktı; ne yapmalıyım?
Kararın kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içinde yargılamanın yenilenmesi istenebilir Başvuruda ihlalin hükme etkisini somut gösterin.

S4) Başsavcının itirazında süre nedir?
Genel olarak 1 ay; sanık lehine itirazlarda süre yok (CMK 308, 308/A).

S5) İnfaz durur mu?
Kendiliğinden durmaz. Yenileme sürecinde mahkeme durdurma kararı verebilir. KYB/itirazda sonuç, bozmanın kapsamına göre değişir.

Sık Yapılan Hatalar

Olağan başvuru yollarını (istinaf/temyiz) zamanında kullanmamak ve sonra olağanüstü yolları zorlamak.
Kanun Yararına Bozmayı “kişisel temyiz” sanmak: Kanun Yararına Bozma kamu yararı odaklıdır; bireysel menfaat otomatik sonuç doğurmayabilir.
Yenileme gerekçesini ispatlayamamak: “Varsayım” değil, yeni ve etkili delil gerekir.
Süre yönetimini (özellikle AİHM 4 ay) kaçırmak.
İnfazın durdurulmasını açık ve somut gerekçelerle ayrı talep etmemek.

Son Söz – Strateji Önerisi

Dosya haritası çıkarın: Kararın kesinleşme tarihi, tüketilen yollar, kritik delil boşlukları.
Uygun yol–amaç eşleştirmesi yapın:
- Bariz hukuka aykırılık ve kararın niteliği → KYB düşünülebilir (Bakanlık kanalı).
- Yeni delil/AİHM ihlali → Yenileme.
- Yüksek daire kararı isabetsizliği → Başsavcının itirazı (kurumsal başvuru).
Belge stratejisi: Delili kaynak–zaman–etki üçlüsüyle sunun.
İnfaz ve tedbir: Yenilemede infazın durdurulması talebini sebeplendirerek ayrıca yazın.