Kimler AİHM’ye Başvurabilir?
Bu sayfa, Türkiye’de hak ihlali yaşayan bireyler için AİHM başvurusuna giden yolun tamamını sade ve uygulanabilir biçimde açıklar: kimler başvurabilir, hangi şartlarda, nasıl başvuru yapılır, hangi belgeler gerekir, süreç nasıl işler, sık yapılan hatalar nelerdir.
Kısa hatırlatma: AİHM’ye başvuru, iç hukuk yolları tüketildikten (veya etkisiz olduğunun somutlandığı) sonra, son kesin karardan itibaren 4 ay içinde yapılmalıdır.
Kimler AİHM’ye Başvurabilir?
Türkiye’de kamu gücü işlemi/eylemi nedeniyle AİHS’te güvence altına alınmış bir hakkı ihlal edilen herkes (vatandaşlık şartı yok) başvurabilir.
Doğrudan mağdurlar, bazen dolaylı mağdurlar (yakınlar) ve tüzel kişiler (dernek, vakıf, şirket) belirli koşullarda başvurabilir.
Ön Koşullar (Kabul Edilebilirlik Kriterleri)
İç hukuk yollarının tüketilmesi: İstinaf/temyiz/AYM bireysel başvuru gibi etkili iç hukuk yolları denenmiş olmalı (etkisizlik somut ise istisna mümkündür).
Süre: Son kesin karardan itibaren 4 ay içinde başvuru yapılmalı.
Aynı konu: Aynı olay hakkında AİHM önünde daha önce sonuçlanmış başvuru bulunmamalı.
Açıkça dayanaktan yoksun olmama: Başvuru makul temele dayanmalı, somut ihlal anlatımı ve belge desteği olmalı.
Önemli zarar: Başvurucu önemli zarar koşulunu karşılamalı (istisnaları vardır).
İpucu:Süre hesabını kesin tarih üzerinden yapın; posta-gönderim risklerine karşı dosyayı erken yollayın.
Nasıl Başvuru Yapılır?
- Hak İhlalini Tanımla: Hangi AİHS maddesi (örn. m.2 yaşam hakkı, m.3 kötü muamele yasağı, m.5 özgürlük ve güvenlik hakkı, m.6 adil yargılanma hakkı, m.8 özel hayatın gizliliği, m.10 ifade özgürlüğü, m.11 toplanma özgürlüğü, m.14 ayrımcılık yasağı, 1 No’lu Protokol m.1 mülkiyet hakkı, m.2 eğitim hakkı vb.) ihlal edildi?
- İç Hukuk Sürecini Özetle: Dava/soruşturma kronolojisi, mahkeme kararları, AYM süreci (varsa), etkisizlik gerekçeleri.
- Delilleri Topla: Mahkeme kararları, tutanaklar, tıbbi raporlar, bilirkişi, foto/video, yazışmalar, tebliğ-tebellüğ belgeleri.
- AİHM Formunu Doldur: Kimlik, olay, ihlal, iç hukuk yolları ve talepler kısmı eksiksiz doldurulmalı.
- Gönderim: Başvuru formu ve ekleri tam ve okunaklı suretler olarak sayfa numarası ve ek listesi içerecek şekilde AİHM’e posta yoluyla gönderilmeli.
- Takip: AİHM başvuru numarası geldiğinde saklayın; Mahkemenin yazışmalarına sürelerinde cevap verin.
Sık Yapılan Hatalar (Kaçının!)
- 4 aylık süreyi kaçırmak.
- AİHM formunu eksik doldurmak (imza, tarih, ek listesi, ihlal maddeleri).
- Delilleri eklememek ya da okunaksız yollamak.
- İç hukuk yollarının tüketilmesi/etkisizliğini somutlaştırmamak.
- AİHM yazışmalarına süresinde cevap vermemek.
Örnek İhlal Başlıkları (Türkiye’den Sık Görülen)
- m.5 Özgürlük ve Güvenlik Hakkı: Keyfi gözaltı/tutuklama, uzun tutukluluk, etkisiz itiraz.
- m.6 Adil Yargılanma Hakkı: Bağımsız/ tarafsız mahkeme eksikliği, savunma hakkı kısıtlamaları, gerekçesiz mahkûmiyet.
- m.8 Özel/Aile Hayatı Gizliliği: Keyfi arama, dijital veriye müdahale, aile birliğine ölçüsüz müdahale.
- m.10 İfade Özgürlüğü: Basın-yayın cezaları, sosyal medya paylaşımlarından mahkûmiyet.
- m.14 Ayrımcılık Yasağı: Siyasi görüş, din/vicdan, cinsiyet vb. temelli farklı muamele.
- 1 No’lu Protokol m.1 Mülkiyet Hakkı: El koyma/kayyım/şirket tasarrufları.
Özetle;
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf bir devletin yetki alanı içinde hakları ihlal edilen herkes başvurabilir.
Başvuru için iç hukuk yollarının tüketilmesi, başvurunun 4 ay içinde yapılması ve somut delillerle desteklenmesi gerekir.
En sık ihlaller özgürlük hakkı, adil yargılanma hakkı, özel hayatın gizliliği, ifade özgürlüğü ve mülkiyet hakkı alanlarında görülür.
