Gözaltı, Tutuklama, Arama ve El Koyma İşlemlerinde Haklar
Bu sayfa; gözaltı, tutuklama, arama ve el koyma gibi durumlarda bireyin sahip olduğu usul güvencelerini ve izlenmesi gereken pratik adımları tek yerde toplar. Her bölüm, olası işlemleri, ilk saatlerde yapılması gerekenleri, kritik süreleri ve itiraz yollarını adım adım açıklar.
1) Gözaltı (CMK 91, 95)
Temel haklar
- Kişiye, ifadesi alınmadan önce sahip olduğu haklar mutlaka açıklanmalıdır. Bu haklar arasında; kimlik bilgisi dışında susma hakkı, avukat (müdafi) talep etme hakkı ve ücretsiz avukat atanması koşulları yer alır. (CMK 147, 149–150)
-
Yakınlara bildirim:
Savcının emriyle bir yakına/istenen kişiye derhâl haber verilir; yabancı ise yazılı karşı çıkmazsa konsolosluk bilgilendirilir. (CMK 95)
Süreler
-
Azami gözaltı:
Yakalamadan itibaren 24 saat (+ en çok 12 saat sevk/yol). En geç 48 saat içinde hâkim önüne çıkarma; toplu suçlarda savcı her defasında 1 gün uzatarak en çok 4 gün. (CMK 91; Anayasa m.19/5)
İtiraz
- Gözaltı/uzatma işlemlerine karşı itiraz mümkündür; itiraz süresi genel olarak 2 hafta olup başvuru karar veren mercie yapılır; yerinde görülmezse dosya en geç 3 gün içinde üst mercie gönderilir. (CMK 268)
2) Tutuklama (CMK 100–101, 108, 109)
Koşullar ve gerekçe
Tutuklama kararı verilebilmesi için, kuvvetli suç şüphesini gösteren somut delillerin bulunması ve tutuklama nedenlerinden (örneğin kaçma veya delil karartma ihtimali gibi) en az birinin mevcut olması gerekir. Karar ölçülü olmalı, eğer adli kontrol tedbiri yeterliyse tutuklama uygulanmamalıdır. (CMK 100, 109)
- Tutuklama talebinde, adli kontrolün yetersiz kalacağı somut nedenlerle açıklanmalıdır; karar gerekçeli olur. (CMK 101)
Usul ve denetim
- Şüpheli/sanık ve müdafii dinlenir; talep edilirse en çok 5 gün hazırlık süresi verilebilir (muhafaza altında tutma kararıyla). (CMK 101)
- Tutukluluk en geç 30 günde bir re’sen gözden geçirilir; her zaman tahliye talebi mümkündür. (CMK 108)
İtiraz
Tutuklama ve devamına karşı itiraz yolu açıktır; genel rejim 2 hafta ve başvuru kararı veren mercie yapılır; merci 3 gün içinde üst mercie gönderir. (CMK 101/5 atfıyla 268)
3) Arama (CMK 116–121)
Konut/işyeri araması (adli arama)
- Hâkim kararı gerekmektedir. Ancak gecikmede sakınca varsa savcı yazılı emri, savcıya ulaşılamayan acele hallerde kolluk amiri yazılı emri. (CMK 116–119)
- Savcı hazır değilse, konut/işyerinde “iki arama tanığı” (ihtiyar heyetinden/komşulardan) bulundurulur. (CMK 119/4)
- Önleme araması kararıyla yapılan konut araması hukuka aykırıdır; adli arama kararı/emri gerekir.
İtiraz
- Usulsüz arama ve bu yolla elde edilen delillerin hükme esas alınamayacağı ileri sürülmesi gerekmektedir.
- Arama kararına karşı itiraz mümkündür. (CMK 217; 268)
4) El Koyma (CMK 127) ve Dijital Deliller (CMK 134)
El koyma (fiziksel)
- Hâkim kararı yoksa işlem 24 saat içinde hâkim onayına sunulur; hâkim 48 saat içinde karar vermezse elkoyma kendiliğinden kalkar. (CMK 127/3)
Dijital materyal
- CMK 134 kopyalama/inceleme usulünü düzenler. Uygulamada imaj alınması, hash değerlerinin üretilip tutanakla bağlanması bütünlük güvencesi olarak kabul edilir.
Haklarınız
- İmaj–hash, zincir-i muhafaza ve gecikmeyen hâkim onayı kayıtlarını talep edebilir; eksiklikleri delilin hukuka aykırılığı olarak ileri sürebilirsiniz. (CMK 127, 134)
5) Başvuru Yolları ve Tazminat
- İtiraz rejimi: Ara kararlara karşı 2 hafta; başvuru kararı veren mercie yapılır. İlgili merci yerinde görmezse dosya 3 gün içinde üst mercie gönderilir. (CMK 268)
- Haksız yakalama/gözaltı/tutuklama/arama–elkoyma nedeniyle tazminat istenebilir (CMK 141–144).
Mini Dilekçe
A) Gözaltı Uzatmasına İtiraz (CMK 91/3, 268)
“…/…/20… tarihli uzatma emrinin tebliği üzerine; somut gerekçe yokluğu ve soruşturmada başka suretle delil elde etme imkânı varken özgürlükten yoksun bırakmanın ölçüsüz olduğu kanaatiyle kaldırılmasına ve salıverilmemize karar verilmesini talep ederiz.”
B) Usulsüz Arama–Delil Dışı Bırakma Talebi (CMK 116–119, 217)
“… adresinde arama, adli arama kararı/yazılı emir olmadan ve CMK 119/4’teki arama tanıkları hazır edilmeksizin yapılmıştır. Bu nedenle elde edilen materyaller hukuka aykırı delil olup hükme esas alınamaz.”
C) Elkoymanın Kaldırılması (CMK 127/3)
“24 saat içinde onaya sunulmayan/48 saat içinde onaylanmayan elkoymanın kendiliğinden kalktığının tespitiyle eşyanın iadesine karar verilmesini talep ederiz.”
D) Tutukluluğa İtiraz/Tahliye Talebi (CMK 100–101, 108)
“Kararda kuvvetli şüpheyi gösteren somut deliller ve tutuklama nedenleri ortaya konmamıştır; adli kontrol yeterli olacaktır. Ölçülülük ve CMK 108 kapsamında tahliyemize veya adli kontrole karar verilmesini talep ederiz.”
