Hangi Durumlarda Başvuru Yapılabilir? (Hak İhlalleri)
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), her bireyin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan en önemli uluslararası metinlerden biridir.
Aşağıda, AİHS ve ek protokollerinde korunan başlıca haklar ile bu hakların hangi durumlarda ihlal edilebileceği ve bireylerin bu ihlallere karşı neler yapabileceği sade biçimde özetlenmiştir.
1. Yaşam Hakkı (AİHS Madde 2)
Bu hak neyi korur?
Her insanın yaşama hakkı, devletin hem doğrudan hem dolaylı şekilde korumakla yükümlü olduğu en temel haktır.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Gözaltında, cezaevinde veya kamu görevlileri gözetiminde hayatın tehlikeye girmesi,
Kronik hastalığı olan kişilerin ilaç veya tedaviye erişiminin engellenmesi,
Devletin sağlık koşullarını veya güvenliği sağlamaması sonucu ciddi zarar doğması.
Ne yapabilirsiniz?
Sağlık raporları, doktor yazıları, ilaç temin engellerine dair belgeleri saklayın.
Örneğin gözaltında yaşamını yitiren Gökhan Açıkkolu vakası, bu hakkın ağır ihlaline örnektir.
2. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı (AİHS Madde 3)
Bu hak neyi korur?
Hiç kimseye işkence, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele yapılamaz. Bu hak mutlak olup hiçbir durumda kısıtlanamaz.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
- Fiziksel veya psikolojik şiddete maruz kalmak
- Kalabalık, kirli veya sağlıksız koşullarda tutulmak
- Gerekli ilaçların veya tedavinin verilmemesi
- İbadet veya hijyen imkanlarının bilerek engellenmesi
Ne yapabilirsiniz?
Tüm fiziksel ve psikolojik bulguları belgeleyin, mümkünse bağımsız doktor raporu alın.
Fotoğraf, tanık beyanı veya cezaevi dilekçesi de delil sayılabilir.
3. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği (AİHS Madde 5)
Bu hak neyi korur?
Devlet yalnızca yasada belirtilen hallerde kişiyi gözaltına alabilir veya tutuklayabilir. Keyfî özgürlük kısıtlaması yasaktır.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Gerekçesiz kısa süreli gözaltı (birkaç saat bile olsa),
4 günü aşan gözaltı,
Delil olmadan tutuklama,
Kaçma veya delil karartma şüphesi olmadan tutuklama,
Tutuklamaya karşı etkili itiraz yolunun bulunmaması
Ne yapabilirsiniz?
Yakalama–gözaltı–tutuklama kararlarını, tarih–süre–yer bilgileriyle belgeleyin.
Savunma erişiminin kısıtlandığını veya itirazların reddedildiğini mutlaka belirtin.
4. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS Madde 6)
Bu hak neyi korur?
Bağımsız bir mahkeme önünde, savunma hakkı tanınarak, makul sürede ve eşit koşullarda yargılanmayı güvence altına alır.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Tutuklunun avukatıyla görüşmesine izin verilmemesi veya görüşmenin kayda alınması,
Uzun süre kimseyle görüştürülmeden tutulmak,
Avukatların siyasi baskı nedeniyle savunma yapmaktan kaçınması,
Tarafsız mahkeme önünde yargılanmamak.
Masumiyet karinesi (6/2):
Mahkeme kararı olmadan “terör örgütü üyesi” gibi damgalanmak, resmi açıklamalarda suçlu ilan edilmek bu hakkın ihlalidir.
Ne yapabilirsiniz?
Gazete kupürleri, televizyon kayıtları, resmi açıklamalar gibi belgeleri delil olarak toplayın.
5. Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz İlkesi (AİHS Madde 7)
Bu hak neyi korur?
Hiç kimse, işlendiği tarihte suç sayılmayan bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
- Yasal olarak suç olmayan eylemler (örneğin bir uygulamayı kullanmak, belirli bir bankada hesap açmak, bir derneğe üye olmak) gerekçe gösterilerek cezalandırılmak.
Ne yapabilirsiniz?
Hakkınızdaki suçlamanın kanuni dayanağının bulunmadığını açıkça belirtin.
Tutuklama veya hüküm belgelerinde geçen madde numaralarını ekleyin.
6. Özel Hayat ve Aile Hayatına Saygı (AİHS Madde 8)
Bu hak neyi korur?
Kişisel yaşam, aile ilişkileri, konut dokunulmazlığı ve haberleşme gizliliğini.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Sırf sosyal çevreniz, okulunuz veya bağış yaptığınız kurum nedeniyle soruşturulmak,
Ailenizle görüşmelerin engellenmesi veya kayıt altına alınması,
Tutukluluk sebebiyle çocukların mağdur edilmesi,
Hukuka aykırı ev araması veya telefon dinlemesi,
Basında hedef gösterilmek, itibarın zedelenmesi.
Ne yapabilirsiniz?
Rapor, belge, fotoğraf, doktor yazısı gibi delilleri saklayın. Özel hastanelerden alınan belgeler de geçerlidir.
7. Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü (AİHS Madde 9)
Bu hak neyi korur?
İnanç sahibi olma, inancını açıklama veya açıklamama özgürlüğü.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Bir dini gruba mensubiyet veya sempati nedeniyle cezai işleme maruz kalmak,
İnanç temelli sosyal bağların “örgütsel faaliyet” olarak değerlendirilmesi.
Ne yapabilirsiniz?
İnancınız veya düşünceniz nedeniyle ayrımcılığa uğradığınızı açıkça belirtin. Bu durumu iç hukuk aşamalarında da kayda geçirin.
8. İfade Özgürlüğü (AİHS Madde 10)
Bu hak neyi korur?
Fikirleri açıklama, yayma ve bilgi alma özgürlüğünü.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Medya kuruluşlarının kapatılması veya el konulması,
Gazetecilik faaliyetleri nedeniyle soruşturulmak,
Bir gazeteye abone olmak veya haber paylaşmak gerekçesiyle hedef alınmak.
Ne yapabilirsiniz?
Basın faaliyetleriniz veya medya tüketiminiz nedeniyle uğradığınız işlemleri belgelendirin.
9. Toplanma ve Örgütlenme Özgürlüğü (AİHS Madde 11)
Bu hak neyi korur?
Barışçıl toplanma ve dernek kurma, sendika veya meslek örgütüne katılma özgürlüğünü.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
- Bir dernek, sendika veya vakıf üyeliği nedeniyle gözaltı veya soruşturma,
- Derneğin kapatılması veya malvarlığına el konulması.
Ne yapabilirsiniz?
Bu durumu iç hukukta yalnızca “mülkiyet kaybı” değil, örgütlenme hakkı ihlali olarak da dile getirin.
10.Ayrımcılık Yasağı (AİHS Madde 14)
Bu hak neyi korur?
Irk, din, dil, siyasi görüş, sosyal statü gibi sebeplerle farklı muameleye maruz kalmama hakkını.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Siyasi görüş, dini inanç veya sosyal aidiyet nedeniyle farklı işlem görmek,
Aynı fiili işleyen diğer kişilerden daha ağır cezalandırılmak.
Sırf sosyal çevreniz, okulunuz veya bağış yaptığınız kurum nedeniyle soruşturulmak,
Ne yapabilirsiniz?
Benzer durumda farklı muamele gören kişilerle ilgili örnekler toplayın. Ayrımcılığı diğer ihlallerle birlikte ileri sürün (örneğin “Madde 5 + 14”).
11. Mülkiyet Hakkı (Ek Protokol 1, Madde 1)
Bu hak neyi korur?
Mülkiyetin korunması ve keyfî el koymalara karşı güvence sağlar.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Mallara el konulması, kayyum atanması, TMSF devri,
Malvarlığına erişimin engellenmesi, kullanımının sınırlandırılması.
Ne yapabilirsiniz?
Mülkiyetinize ilişkin belgeleri (tapu, şirket kaydı, mahkeme kararı vb.) detaylı şekilde toplayın. Mümkünse el koyma tarih ve karar numarasını da ekleyin.
12. Eğitim Hakkı (Ek Protokol 1, Madde 2)
Bu hak neyi korur?
Herkesin eğitim kurumlarına erişme ve eğitimine devam etme hakkını.
Hangi durumlarda ihlal edilir?
Okul veya üniversitenin kapatılması,
Çocuğun başka okullara naklinde engelleme,
Yeni okulda aşırı ücret ödemeye zorlanma.
Ne yapabilirsiniz?
Kapatılan okul belgeleri, kayıt dökümleri, yeni okul ücret bilgilerini başvuruya ekleyin.
Sonuç ve Tavsiyeler
AİHM’e başvuru yapmadan önce iç hukuk yollarını tüketin.
Başvurularınızı destekleyecek belge, karar, rapor, görsel gibi tüm delilleri saklayın.
Eğer iç hukuk yollarına erişim engelleniyorsa, bu engeli mutlaka yazılı olarak kayda geçirin.
AİHM başvurusunda yaşadığınız engellemeleri ayrıntılı anlatın.
“AİHM’e gitmek, sadece bireysel bir hak arayışı değil; hukukun yeniden işler hale gelmesi için verilen ortak bir mücadeledir.”
