Başvuru Süreci: Adım Adım Rehber
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne yapılan başvurular, titiz bir inceleme sürecinden geçmektedir.
Bu süreçte başvurunun kabul edilip edilmemesi, incelenme şekli ve olası sonucu tamamen Mahkeme’nin belirlediği usullere göre yürütülür.
1. Mahkeme’nin Hukuki Oluşumları
Mahkeme, başvuruyu incelemek için gerekli tüm bilgilere sahip olduğunda, davanızın niteliğine göre başvuruyu şu üç oluşumdan birine tahsis eder:
a) Tek Yargıç
Eğer başvurunuz, açıkça kabul edilemez nitelikteyse, davanız tek yargıç tarafından incelenir.
Tek yargıç, başvurunuzu kesin olarak reddeder; bu karara karşı itiraz edilemez.
Bu durumda dosya kapatılır ve ilerleyen dönemde imha edilir.
b) Üç Yargıçlı Komite
Eğer başvurunuz, Mahkeme’nin daha önce karara bağladığı benzer bir davayla aynı türdeyse (mükerrer dava) üç yargıçtan oluşan Komite tarafından incelenir.
Komite’nin usulüne ilişkin bilgilendirme mektubu size gönderilir.
Mahkeme, gerekli gördüğü hallerde sizinle ayrıca iletişime geçer.
c) Yedi Yargıçlı Daire
Başvurunuz mükerrer değilse, davanız Daire tarafından incelenir.
Daire, başvuruyu kabul edilemez bulabilir veya esas yönünden incelemeye geçebilir.
İncelemeye geçmeden önce, başvurunuz ilgili Hükümete tebliğ edilir. Hükümet’in yazılı görüşleri daha sonra size gönderilir ve bunlara yanıt verme hakkınız olur.
Bu aşamada Mahkeme, avukatla temsil edilmenizi zorunlu kılabilir ve sizinle irtibata geçer.
d) Büyük Daire (17 Yargıç)
Hiçbir başvuru doğrudan Büyük Daire’ye gitmez.
Ancak Daire, önemli bir Sözleşme yorumuna veya önceki içtihatla çelişme riski olduğuna kanaat getirirse, davayı Büyük Daire lehine devredebilir.
Ayrıca taraflardan biri, Daire kararının bildiriminden itibaren 3 ay içinde dosyanın Büyük Daire’ye gönderilmesini talep edebilir.
Bu talepler yalnızca istisnai durumlarda kabul edilir.
Büyük Daire’nin kararları kesindir ve itiraz edilemez.
2. Sürecin Süresi
Mahkeme’nin bir başvuruyu inceleme süresi davadan davaya değişir.
Süreyi etkileyen unsurlar şunlardır:
- Davanın niteliği ve kapsamı,
- Tahsis edildiği yargı organı (Tek Yargıç / Komite / Daire),
- Tarafların gerekli bilgileri ne kadar hızlı sunduğu,
- Davanın öncelik derecesi.
Mahkeme, davaları öncelik sırasına göre inceler.
Ağır insan hakları ihlalleri içeren veya genel sistematik sorunları gündeme getiren davalara öncelik verilir.
Bu nedenle, sizden sonra yapılan bir başvurunun sizinkinden önce karara bağlanması mümkündür.
3. Duruşmalar
Mahkeme yılda ortalama 30 civarında duruşma yapar.
Duruşmalar yalnızca Daire veya Büyük Daire düzeyinde gerçekleştirilir.
Eğer davanızda duruşma yapılmasına karar verilirse, bu durum size yazılı olarak bildirilir.
Tüm duruşmalar kayıt altına alınır ve Mahkeme’nin resmi internet sitesinde yayımlanır.
SÜRECİN SONA ERMESİ
1. Başvurunun Reddedilmesi
a) Dosyanın İmhası
Mahkeme, başvurucu ile iletişim kurduğunda cevap alınmazsa veya belirtilen süre içinde yanıt verilmezse, başvurucunun süreci sürdürmek istemediği sonucuna varabilir.
Bu durumda başvuru sona erdirilir ve dosya imha edilir.
Karar kesindir ve itiraz hakkı yoktur.
b) Davanın Kayıttan Düşürülmesi
Daha ileri aşamalarda, Mahkeme’nin taleplerine zamanında cevap verilmemesi hâlinde dava kayıttan düşürülür.
Ayrıca, dostane çözüm veya tek taraflı deklarasyon hâlinde de dosya kapatılabilir.
Başvurucunun Mahkeme’ye düzenli şekilde yanıt vermesi çok önemlidir; aksi hâlde davanın takibini bırakmış sayılabilir.
c) Kabul Edilemezlik Kararı
Mahkeme’nin kabul edilebilirlik kriterlerinden biri dahi yerine getirilmemişse, başvuru kabul edilemez bulunur.
Bu karar nihaidir ve yeniden başvuru yapılamaz.
2. Karar Verilmesi
Başvuru kabul edildikten sonra Mahkeme:
- Sözleşme’nin ihlal edilip edilmediğine karar verir,
- İhlal tespit edilirse adil tazminata hükmedebilir,
- Ulusal mahkemelerin kararlarını bozamaz veya değiştiremez.
Komite kararları kesin olup, temyiz edilemez.
Daire kararları ise 3 ay içinde kesinleşir.
Bu süre zarfında taraflardan biri, davanın Büyük Daire’ye gönderilmesini talep edebilir.
Ancak bu talepler yalnızca istisnai hallerde kabul edilir.
Büyük Daire kararları nihaidir ve itiraza kapalıdır.
İhlal tespit edilen kararlar kesinleştiğinde, dosya Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne gönderilir.
Komite, Mahkeme kararlarının icrasını denetlemekle yükümlüdür.
Bu aşama ile dava Mahkeme nezdinde tamamen sona ermiş olur.
Sonuç
Mahkeme’ye başvuruda kabul edilebilirlik kriterlerine titizlikle uyulması zorunludur.
Bu kriterlere uyulmadığında Mahkeme, şikayetleri esasına girmeden reddetmek zorunda kalır.
Kabul edilemezlik kararı kesindir ve aynı şikayetle yeniden başvuru mümkün değildir.
