Sulh Ceza Hâkimlikleri ve İtiraz Usulleri
Soruşturma evresinde koruma tedbirlerine (tutuklama, arama, elkoyma vb.) karar veren tek hâkimli mercii̇dir. Kanunda öngörülen hâllerde savcı/kolluk işlemlerine karşı yapılan itirazları da inceler.
1) Sulh Ceza Hâkimliği ne yapar?
SCH, özellikle soruşturma evresinde yapılması gereken işlemler hakkında karar verir. Bu işlemler çoğu zaman temel hak ve özgürlüklere doğrudan müdahale anlamına gelir (tutuklama, konuta girme, eşyaya el koyma vb.). Bazı konularda ise itiraz merciidir: Örneğin savcının verdiği kimi kararlara karşı başvuru SCH’ye yapılır.
2) En sık verilen kararlar
| İşlem / Karar | Ne anlama gelir? | Temel dayanak |
| Tutuklama | Kişinin cezaevinde tutulması | CMK 100–101 |
| Adlî kontrol | Tutuklamaya alternatif, yükümlülük/şartlar | CMK 109 vd. |
| Adlî arama | Konutta/işyerinde/eşyada arama | CMK 116 vd. |
| El koyma | Eşya/bilgi-belgeye el konulması, bilişim kopyalama, kayyım, iade | CMK 123–134 |
| Dosyaya erişimin kısıtlanması | Müdafiin dosyayı inceleme hakkının (katalog suçlarda) geçici kısıtlanması | CMK 153/2–3 |
SCH’nin itiraz/başvuru merci olduğu bazı haller:
- Yakalama–gözaltı işlemleri (özellikle uzatma kararları)
- Kovuşturmaya yer olmadığına (KYOK) itiraz
- Kamu davasının açılmasının ertelenmesine itiraz
- Kabahatler (idari para cezası, müsadere benzeri yaptırımlar)
3) İtiraz nasıl ve nereye yapılır? Süreler
a) Süre
- İki hafta. Kararın öğrenildiği günden itibaren 2 hafta içinde itiraz edilir. (CMK 268/1)
b) Başvuru şekli
- Dilekçe ile
- Zabıt kâtibine sözlü beyan (tutanağa geçirilir)
c) Nereye verilir
- Her durumda kararı veren Sulh Ceza Hakimliğine verilir.
- Başka bir ilden itiraz edecekseniz, bulunduğunuz ildeki/ilçedeki adliyede bulunan nöbetçi sulh ceza hakimliğine verebilirsiniz.
- Hâkim itirazı yerinde görürse kararı düzeltebilir; görmezse dosyayı en geç 3 gün içinde itiraz merciine gönderir. [CMK 268/2.]
d) İtirazı hangi merci inceler?
- Genel kural: Aynı yerde birden fazla SCH varsa, numara sırasına göre sonraki SCH; son numara için 1 No’lu SCH bakar.
- Tutuklama, adlî kontrol kararları: İtirazı Asliye Ceza hâkimi inceler. (Eğer sulh ceza işleri asliye ceza hâkimi tarafından görülüyorsa, itirazı ağır ceza mahkemesi başkanı inceler.) [CMK 268/3-b.]
e) Gözaltı özel durumu (CMK 91/5):
- Yakalama/gözaltı/gözaltı uzatmasına karşı doğrudan SCH’ye başvurulur ve SCH, dosya üzerinden derhâl, en geç 24 saat içinde karar verir.
Not: SCH kararlarına karşı kural olarak itiraz öngörülür; bu tür kararlar istinaf/temyize değil itiraza tabidir.
4) Kimler itiraz edebilir?
- Şüpheli/sanık
- Müdafi (avukat) – Müvekkilin açık arzusuna aykırı olmamak şartıyla, bağımsız başvuru yapabilir.
- Cumhuriyet savcısı (gerektiğinde şüpheli lehine de)
- Katılan (müşteki); ayrıca katılma talebi reddedilen veya karara bağlanmayan suçtan zarar gören (hukukî yararı ihlal edilen kararlar yönünden)
- Yasal temsilci ve eş – Şüpheli/sanık adına süre içinde başvurabilir.
- Gözaltı (CMK 91/5): Yakalanan kişi, avukatı, kanuni temsilcisi, eşi, 1.–2. derece kan hısımları.
5) Adım adım yol haritası
Kararı öğrenir öğrenmez tarihi not edin.
Süre: 2 hafta içinde karara itiraz için başvurmanız gerekir.
Dilekçeyi mutlaka kararı veren SCH’ye verin. Başka bir ilden itiraz edecekseniz, bulunduğunuz ildeki/ilçedeki adliyede bulunan nöbetçi sulh ceza hakimliğine verebilirsiniz.
Tutuklama/Adlî kontrol kararlarında itirazı Asliye Ceza hâkimi inceler.
Olağan kanun yolları: SCH kararlarında itiraz asıldır. Gerekirse, Anayasa Mahkemesi (AYM) bireysel başvuru ve AİHM başvurusu gündeme gelebilir.
AYM: Tebliğ/öğrenmeden itibaren 30 gün.
AİHM: İç hukukta kesin kararın tebliğinden itibaren 4 ay (01.02.2022’den beri 6 aydan 4 aya indirildi).
6) Sıkça Sorulan Sorular
S1. Gözaltı uzatma kararına kimler itiraz edebilir?
Yakalanan kişi, avukatı, kanunî temsilcisi, eşi ve 1.–2. derece kan hısımları SCH’ye başvurabilir. SCH en geç 24 saat içinde karar verir.
S2. Tutuklama veya tutukluluğun devamına kimler itiraz edebilir?
Şüpheli/sanık, müdafi, şüpheli/sanığın kanunî temsilcisi ve eşi, ayrıca Cumhuriyet savcısı. İtirazı Asliye Ceza hâkimi inceler.
S3. İtiraz dilekçesi nereye verilir?
Kararı veren SCH’ye verilir. Hâkim itirazı yerinde görürse verdiği kararını düzeltir; görmezse 3 gün içinde dosyayı itirazı inceleyecek yetkili merciye gönderir.
Neden önemli?
SCH, soruşturmada kişisel hak ve özgürlüklerle ilk temas noktasıdır.
Zamanında ve usule uygun itiraz hem bireysel hak hem de AYM/AİHM gibi üst başvuru yollarında iç hukuk yollarının doğru tüketilmesi için zorunludur.
