İdari İşlemlere Karşı Başvuru ve İptal Davaları
İdare bir “işlem” (ör. öğretmenlik ruhsatının iptali, Khk komisyonu kararı, idari para cezası…) tesis ettiğinde ve siz bunun hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsanız iki ana yol var: önce idareye başvurmak (itiraz/şikâyet) veya doğrudan idari yargıda iptal davası açmak.
1) İdari başvuru mu, dava mı?
a) İdareye başvuru (çoğu konuda zorunlu değil, isteğe bağlı “ön başvuru”):
- Mevcut bir işlemin kaldırılması/geri alınması/değiştirilmesi için işlem veya üst makama başvurabilirsiniz. Bu başvuru dava süresini durdurur; idare 30 gün içinde cevap vermezse “zımnen ret” sayılır ve kalan dava süreniz kaldığı yerden işlemeye başlar. (İYUK 11)
- Henüz işlem yapılmadıysa (ör. talebinize hiç cevap gelmiyor), idareye “işlem tesis edin” diye başvurabilirsiniz. 30 gün içinde cevap gelmezse zımnen ret oluşur ve dava süresi o andan itibaren işlemeye başlar; idare “kesin olmayan” cevap verirse en fazla dört ay “kesin cevabı bekleme” hakkınız var. (İYUK 10/2)
b) Doğrudan dava (iptal davası):
- Çoğu bireysel idari işleme karşı doğrudan dava açabilirsiniz. Süre 30 gün. Düzenleyici işlemlerde süre ilanı izleyen günden başlar.
- İdari para cezaları (ör. trafik cezası) çoğu zaman Kabahatler Kanunu kapsamındadır ve 15 gün içinde Sulh Ceza Hâkimliği’ne itiraz edilir (adli yargı), idari yargı değil.
2) Süreler, başvuru yeri ve etkisi
| Aşama | Ne yaparım? | Etkisi / Not |
| Dava açma süresi | Tebliğ/ilanı izleyen günden itibaren: 30 gün | Özel kanunda farklı süre olabilir. |
| İdareye “işlemi geri al/değiştir” başvurusu (İYUK 11) | 30 günde cevap yoksa zımnen ret. Bu başvuru dava süresini durdurur; redden sonra kalan süre işler. | Zorunlu değil; çoğu dosyada yararlı. |
| İdareye “işlem yap” başvurusu (İYUK 10) | 30 günde cevap yoksa zımnen ret; “kesin olmayan” cevabı bekleme en çok 4 ay. | Zımni retten sonra genel dava süresi işler. |
| Dava dilekçesi nereye? | Yetkili idare mahkemesine (UYAP üzerinden e-dava da mümkün). Genel yetki: işlemi yapan idarenin bulunduğu yer mahkemesi.Khk komisyonu kararlarına karşı sadece Ankara’da açılabilir. | Genel yetki kuralı (İYUK 32). Özel yetki kuralları da var. |
| Yürütmenin durdurulması (YD) | Dava ile birlikte veya sonradan YD istenebilir. Şartlar: açık hukuka aykırılık + telafisi güç/imkânsız zarar. | YD ret/kabul kararına 7 gün içinde itiraz edilebilir |
3) İptal davasında süreç
- Dilekçe: İşlemin iptalini ve (gerekiyorsa) Yürütmenin durdurulmasını (YD) isteyin; somut hukuka aykırılıkları belirtin. (Tarafların tebliğlere cevap için genel kural 30 gündür.)
- Savunma – dosya incelemesi: İdare savunma verir; mahkeme çoğunlukla dosya üzerinden inceler, gerekli görürse duruşma açabilir (idari yargıda duruşma istisna).
- YD kararı: YD verilirse işlem geçici olarak durur. YD’ye 7 gün içinde Bölge İdare Mahkemesi nezdinde itiraz edilebilir; itiraz üzerine verilen karar kesindir.
Yürütmenin Durdurulması (YD) ne demek?
- Nedir? İdari işlemin, dava sonuçlanıncaya kadar geçici olarak uygulanmamasına mahkemece verilen ara karardır. (İYUK m.27)
- Şartlar: Aynı anda
- işlemin açıkça hukuka aykırı olması ve
- uygulanması hâlinde telafisi güç veya imkânsız zarar doğması gerekir.
- Ne zaman istenir? Dava açarken dilekçede veya sonradan ayrı bir talep dilekçesiyle istenir. Mahkeme idarenin savunmasını alarak hızlıca karar verir.
- İtiraz: YD’ye ilişkin ret/kabul kararına karşı 7 gün içinde Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilir; itiraz üzerine verilen karar kesindir.
- Her dosyada mümkün mü? Genel olarak her iptal davasında dosya özelinde YD talep edilebilir; kabul edilip edilmeyeceği somut şartlara bağlıdır. Bazı özel kanunlarda YD’ye ilişkin yasak/özel usul veya ivedi yargılama hükümleri bulunabilir (ör. 20/A).
Duruşma
- Mümkün mü? Evet; idare ve vergi davaları kural olarak evrak üzerinden görülür, istinaî olarak duruşma yapılabilir.
- Mahkeme kabul etmek zorunda mı? Hayır. Duruşma takdirîdir. Mahkeme gerekli görürse veya tarafın talebi üzerine yapabilir; talebi reddetmesi usul hatası sayılmaz.
- Duruşma istemi ne zaman? En pratik yol: dava dilekçesinde belirtmek. Sonradan da ilk cevaba-cevaba karşı süreler içinde ayrı dilekçeyle istenebilir.
- Kaç kez? Aynı dosyada kural olarak bir kez duruşma yapılır.
- Katılmak zorunlu mu? Davet edilen taraf katılmak zorunda değil; gelinmezse duruşma yoklukta yapılabilir ve dosya üzerinden devam eder. (Vekil ile katılmak mümkün.)
4) Karardan sonra ne olur?
- İptal (kabul): İşlem hukuk aleminden kalkar; idare mahkeme kararını 30 gün içinde yerine getirmek zorundadır. (Örn. ruhsatı geri verme, eski görev yerine iade).
- Ret: Karar aleyhinize ise 30 gün içinde istinaf (Bölge İdare Mahkemesi) – uygun dosyalarda da temyiz (Danıştay) mümkündür. İdari yargıda genel kural: istinaf 30 gün; temyiz de 30 gün. (İYUK 45-46)
5) Kimler iptal davası açabilir?
Herkes her işleme dava açamaz. Davacının işlemle kişisel, meşru ve güncel bir menfaat bağının bulunması gerekir.
6) Pratik Yol Haritası
- Tebliğ/ilan tarihini not et: Genel süre 30 gün. Kaçırırsanız davanız süre yönünden reddedilebilir.
- Ön başvuru yapmalı mıyım? İşlemi geri aldırma ihtimali varsa İYUK 11 başvurusu pratik olabilir (süreyi durdurur). Cevap yoksa 30 gün sonunda zımni ret olur; kalan dava süreniz işlemeye devam eder.
- Dava dilekçesi: Yetkili idare/vergi mahkemesine (genel kural: işlemi yapan idarenin bulunduğu yer). Gerekiyorsa Yürütmeyi Durdurma isteyin.
- Belgeler ve zaman çizelgesi: Tebligat, başvurular, idarenin cevabı/cevapsızlığı, maddi zarar/doğacak zarar kanıtları.
Karardan sonra: Lehineyse idareye 30 gün içinde yerine getirme yükümlülüğünü hatırlatın; aleyhinizeyse 30 gün içinde istinaf/uygunsa temyiz.
7) Sıkça Sorulan Sorular
S1: Dava açma sürem kaç gün?
Genel kural: idare için 30 gün. Düzenleyici işlemde süre ilanı izleyen günden başlar.
S2: İdareye başvurunca süre ne olur?
İşlemin kaldırılması/değiştirilmesi için yaptığınız İYUK 11 başvurusu süreyi durdurur; 30 gün cevapsız kalırsa zımnen ret olur ve kalan süre işlemeye devam eder.
S3: İdare “işlem yapmıyorsa” ne yapayım?
“İYUK 10” başvurusu yapın. 30 gün cevap yoksa zımnen ret; “kesin olmayan” cevapta en fazla 4 ay kesin cevabı bekleyebilirsiniz.
S4: Yürütmenin durdurulması için şartlar nedir?
İşlem açıkça hukuka aykırı olmalı ve telafisi güç/imkânsız zarar doğurmalıdır. YD’ye karşı 7 gün içinde itiraz edilebilir.
S5: Karar aleyhime olursa hangi kanun yolu?
30 gün içinde istinaf, uygun hallerde 30 gün içinde temyiz
S6: İdari para cezasına nereye başvurulur?
Çoğu kabahatte 15 gün içinde Sulh Ceza Hâkimliği (adli yargı).
